Тромбоз - бу тирик организмнинг қон томир тизимидаги қон таркибий қисмларидан ғайритабиий масса ҳосил бўлиш жараёни. Бу жараён чуқур томирларда содир бўлганда, чуқур вена қон томир тромбози (ЧВҚТТ) деб аталади.

ЧВҚТТнинг аниқ ташхисини қўйиш ўпка эмболиясининг (ЎЭ) потенциал ўлимга олиб келадиган асоратлари ва пост-тромботик синдром ва ўпка гипертензияси каби кечиктирилган асоратларнинг олдини олиш учун жуда муҳимдир. Қон кетиш хавфи юқори бўлган беморларда, ҳатто бу ҳолат аниқланмаган бўлса ҳам, антикоагулянтларни нотўғри ишлатишдан қочиш учун керак.

ЧВҚТТнинг клиник белгилари ўзига хос эмас, шунинг учун бу ҳолатни ташхислаш учун янги ёндашувлар доимий равишда ишлаб чиқилмоқда.

Чуқур вена қон томир тромбозининг таснифи

 Оёқ ЧВҚТТ қуйидагича таснифланади: 1) проксимал (патологик жараён поплитеал ёки феморал венада локализация қилинади); 2) дистал (жараёнда сурал веналарнинг иштироки билан).

Клиник жиҳатдан проксимал веноз тромбоз катта аҳамиятга эга ва оғир сурункали касаллик (фаол саратон, хроник юрак ва нафас олиш этишмовчилиги) ёки 75 ёшдан ошган, ёш билан боғлиқ; дистал тромбоз кўпинча яқинда жарроҳлик ва узоқ вақт ётоқ дам олиш каби хавф омиллари билан боғлиқ. Фатал ЎЭ одатда проксимал ЧВҚТТ натижасидир.

Пост-тромботик синдром - бу оёқларнинг шишиши, оғриқ, веноз эктазия ва терининг қаттиқлашиши билан тавсифланган сурункали, потенциал ногиронлик ҳолати. ЧВҚТТдан 1 йил ўтгач, бу ташхис 17-50% ҳолларда қўйилади.

Веноз тромбоэмболиянинг (ВТЭ) камдан-кам намоён бўлиши оёқнинг томирларидан веноз қоннинг қайтиши бузилган ўткир массив веноз тромбоз шаклларидир. Буларга оқ ва кўк рангли оғриқли флегмазия ва веноз гангрена киради. Оқ оғриқли флегмазия билан тромбоз фақат оёқ-қўлларининг асосий чуқур веноз коллекторларида, коллатерал веналарни четлаб ўтишда пайдо бўлади. Бироқ, кўк оғриқли флегмазияда тромбоз коллатерал томирлар орқали тарқалади, натижада суюқликнинг массив секвестрланишига ва ундан ҳам сезиларли шиш пайдо бўлишига олиб келади.

Клиник белгилар

Анамнез ва клиник текширув ЧВҚТТ диагностикаси учун ишончли усуллар эмас. Пастки оёқларнинг ЧВҚТТ белгилари билан ёки белгиларисиз пайдо бўлиши мумкин. Пастки оёқларнинг ЧВҚТТ одатда эритема, оғриқ, маҳаллий иситма, шиш ёки сезувчанликсиз билан кечади. Проксимал ЧВҚТТ бўлган симптоматик беморлар пастки оёқларда оғриқ ва шишиш, шунингдек, оёқнинг орқа қисмини пальпациясида оғриқдан шикоят қилишлари мумкин. Ушбу белгиларнинг аксарияти ўзига хос эмас, шунинг учун одатда батафсилроқ клиник текширув талаб қилинади. Ўткир веноз тромбоз ва ҳомиладорликда веноз тромблар кўпинча чап оёқларда локализация қилиниши мумкин. Бу чап ёнбош венасининг ўнг ёнбош артерияси томонидан сиқилишига  билан боғлиқ бўлади (Май-Тёрнер синдроми).

Оқ оғриқли флегмазия шиш, оғриқ ва цианозсиз оқариш каби белгилар билан тавсифланади, кўк оғриқли флегмазия эса цианоз билан бирга келади, бу характерли равишда пуфакчалар / буллалар ҳосил бўлгунча проксимал томонга чўзилади.

Хавф омиллари

Р. Вирхов тромбознинг ривожланишига мойил бўлган учта шартни тадбиқ қилган - Вирхов триадаси деб аталади. Бу триадага эндотелиал шикастланиш, қон стази ёки турбулентлик ва гиперкоагуляция киради. Травма ёки жарроҳликдан сўнг ЧВҚТТ шаклланишида стаз ва эндотелиал шикастланиш муҳим рол ўйнайди, қон ивишининг кучайиши эса ўз-ўзидан пайдо бўлган ЧВҚТТнинг кўп ҳолатлари сабабидир. ВТЭ билан оғриган беморларнинг 96% камида битта хавф омилига эга.

Катталарда ВТЭ ривожланишига мойил бўлган қуйидаги ҳолатлар аниқланиши мумкин: қарилик, карсиномалар ва улар билан боғлиқ даволанишлар, узоқ вақт ҳаракатсизлик, инсулт ёки фалаж, ВТЭнинг олдинги эпизодлари, хроник юрак этишмовчилиги, ўткир инфекциялар, ҳомиладорлик ёки туғруқ, сувсизланиш, гормонал терапия, варикоз, узоқ парвозлар, ўткир яллиғланишли ичак касаллиги, бириктирувчи тўқима касаллиги ва нефротик синдром. ВТЭ ривожланиш хавфи ортиши билан боғлиқ бўлган бошқа орттирилган омилларга,  яқинда Д-димерни баландлиги ва атеросклероз хам кирди.

Орал контрацептивлари, айниқса учинчи авлод прогестинларини ўз ичига олган контрацептивлар ВТЭ хавфини оширади. Узоқ парвозлар билан боғлиқ ЧВҚТТ хавфи эконом класс синдроми деб аталади. Узоқ масофали парвозлар учун у 3-12% ни ташкил қилади ва қоннинг турғунлиги, гипоксия ва сувсизланиш каби патофизиологик ўзгаришлар билан боғлиқ. В. Акен ва муаллифлар интерлейкин-8 даражаси юқори бўлган шахсларда веноз тромбознинг ривожланиш хавфи юқори эканлигини кўрсатди ва шу билан веноз тромбознинг этиопатогенезида яллиғланишнинг муҳим роли назариясини қўллаб-қувватлади.

Болалар орасида тромбоэмболиянинг энг муҳим факторларидан, марказий инфузион катеротларнинг мавжудлиги, саратон ва кимётерапия ҳисобланади. Оғир инфекция, ўроқсимон ҳужайрали анемия, травма ва антифосфолипид синдроми қон ивишининг кучайиши билан боғлиқ бўлган клиник ҳолатларга мисолдир.

Генетик хавф омилларини кучли, ўртача ва кучсизларга бўлиш мумкин. Кучли омилларга антитромбин, C ва С оқсиллари этишмовчилиги киради. Ўртача кучли хавф омиллари орасида В омил Лейден, протромбин 20210А ва фибриноген 10034Т, шунингдек, биринчисидан ташқари ҳар қандай қон гуруҳи мавжудлиги киради. Заиф генетик хавф омилларига фибриноген этишмаслиги, ХIII ва IX омиллар киради.

Тошкент ва Самарқандда тромбоз диагностикаси

Д-димер даражасини аниқлаш

Д-димер - плазмин таъсирида тромбин ҳосил қилган фибрин қуюқлар парчаланишидан сўнг дарҳол ҳосил бўлган ретикуляр фибриннинг парчаланиш маҳсулоти. Бу қон коагуляцияси ва фибринолиз тизимининг глобал фаоллашувини акс эттиради. Д-димер ВТЭ ни эрта ташхислаш учун энг яхши биомаркер сифатида тан олинган. Клиник хавф стратификацияси ва қон Д-димер тестининг комбинацияси ВТЭ белгилари бўлган беморларнинг 25% дан ортиғида қўшимча текширувларсиз ВТЭ ни истисно қилиши мумкин. Ҳатто такрорий ЧВҚТТнинг клиник далиллари бўлган беморларда ҳам, клиник баҳолаш ва Д-димер тестининг комбинацияси ЧВҚТТни истисно қилиш учун этарлича фойдали эканлиги исботланган.

Томирларнинг ултратовуш текшируви (допплерография).

Веноз ултратовуш текшируви ЧВҚТТ эҳтимоли бўлган беморларда олтин танлов усули ҳисобланади. Бу инвазив бўлмаган, хавфсиз, ва нисбатан арзон тадқиқот усули.

ЧВҚТТга юқори даражада шубҳа бўлган симптоматик беморларда дастлабки натижалари салбий бўлган беморларда такрорий ёки кетма-кет веноз ултратовуш текшируви кўрсатилади.

Контрастли флебография

Флебография ЧВҚТТни аниқлашнинг самарали диагностик усули ҳисобланади, аммо камдан-кам ҳолларда амалга оширилади, чунки инвазив бўлмаган тадқиқотлар (Д-димер даражаси ва веноз ултратовуш текшируви) ЧВҚТТнинг ўткир эпизодларида аниқроқ ва мос келади. Ушбу усул контраст моддани, одатда йодсиз, масалан, омнипакни киритиш билан оёқ венасини катетеризация қилиш йўли билан амалга оширилади. Катта ҳажмдаги омнипак изотоник натрий хлорид эритмаси билан суюлтирилади, бу чуқур томирларни яхшироқ тўлдиришга ва визуализацияни яхшилашга олиб келади.

Магнит-резонанс томография

Ушбу диагностик тасвирлаш усули оёқ ва чаноқ чуқур веналар тромбозини, шунингдек, оёқ томирларитромбозини аниқлаш учун юқори сезувчанликка эга. Магнит-резонанс томография (МРТ) ЧВҚТТга шубҳа қилинган беморларни дифференциал ташхислашда ҳам ёрдам беради. МРТ , компютер томографияси (флебография) ножўя булса ёки техник сабабларга кўра имконсиз бўлса, ёнбош ёки пастки кава вена тромбозига шубҳа қилинган тақдирда диагностика усули ҳисобланади. Усул ионлаштирувчи нурланиш хавфи билан боғлиқ эмас, аммо бу процедура анча қиммат.

Профилактика

Механик профилактика

ЧВҚТТнинг олдини олишнинг механик усуллари интерваллик пневматик сиқиш мосламаларини (ИПC), турли даражадаги компрессион трикотажни ва веноз педал насосидан фойдаланишни ўз ичига олади.

Механик ЧВҚТТ профилактикаси қон кетиш хавфи юқори бўлган беморларда антикоагулянт профилактика билан биргаликда кўрсатилади. Беморларнинг ушбу гуруҳига фаол ёки яқинда ошқозон-ичакдан қон кетиши, геморрагик инсулт ва оғир тромбоцитопения каби коагуляция нуқсонлари бўлган беморлар киради. Бу усул периферик қон томир касалликлари билан боғлиқ оёқ ишемияси белгилари бўлган беморларда мумкин эмас. Фибринолиз ва тромбнинг силжишининг назарий хавфи мавжуд. Босим градиенти бўлмаган оёқ манжетлари ва пайпоқлар ЧВҚТТнинг олдини олишда самарали эмас. Хиллерен-Листеруд тиззагача бўлган ИПC ва компрессион трикотажларнинг худди шундай, узунликдаги асбоблар каби самарали эканлигини кўрсатди. Улар, шунингдек, бемор учун қулайроқ, арзон ва амалийдир.

Консерватив ва жарроҳлик даволашдан сўнг беморлар учун бошқа механик, юриш ва оёқларни кенгайтириш машқларини ўз ичига олади. Улар кўп холларда тавсия этилади, чунки улар веноз қон оқимини яхшилайди.

Медикаментоз профилактика

Фраксияланмаган гепарин, паст молекуляр оғирликдаги гепаринлар, фондапаринукс ва янги оғиз орқали тўғридан-тўғри селектив тромбин ва Ха фактор ингибиторлари профилактика учун самарали дорилардир.

Тромбопрофилактиканинг давомийлиги ВТЭ ривожланиш хавфи даражасига боғлиқ. Сон суяги синиши учун умумий артропластика ёки операция қилинган беморларга, айниқса ВТЭ хавфи юқори бўлган беморларда 10 кундан 35 кунгача узоқ муддатли тромбопрофилактика кўрсатилади, ўткир холатларда эса тромбопрофилактика бемор касалхонадан чиққунга кадар давом эттирилиши лозим.

Тромбозни даволаш

ЧВҚТТ терапиясининг мақсади тромбнинг кенгайиши, ўткир ЎЭ, такрорий тромбоз ва ўпка гипертензияси ва посттромботик синдром каби кеч асоратларнинг ривожланишининг олдини олишдир. Дастлабки терапия одатда Фраксияланмаган гепарин, паст молекуляр оғирликдаги гепаринлар терапевтик дозасига эришишни ўз ичига олади, эҳтимол фондапаринукс билан биргаликда.

Варфарин қон қуюқларини олдини олишга қаратилган узоқ муддатли терапия учун танланган дори бўлиб қолмоқда. Бироқ, ҳомиладорлик даврида ЧВҚТТ ни узоқ муддатли даволашдан сўнг паст молекуляр оғирликдаги гепаринлар мумкин бўлмаганда ва онкологик беморларда афзаллик берилади. паст молекуляр оғирликдаги гепаринлар билан узоқ муддатли антикоагулянт терапия қон кетишининг статистик жиҳатдан аҳамиятли хавфи бўлмаган беморларда иккиламчи веноз тромбознинг олдини олишда wарфаринга қараганда самаралироқдир.

Антикоагулянт терапиянинг давомийлиги бу ЧВҚТТнинг биринчи эпизоди бўлганлиги, ВТЭ учун бирга келадиган хавф омиллари ва аниқланган тромбофлебитга боғлиқ. Бирламчи проксимал ЧВҚТТ билан оғриган беморларда жарроҳлик ёки травма каби қайтариладиган хавф омилларининг мавжудлиги, касалликнинг қайталаниш хавфи жуда паст ва терапиянинг чекланган муддати (3 ой) жуда етарли. Фаол саратон ва бирламчи сабаблар проксимал ЧВҚТТ ёки ЎЭ каби жорий хавф омиллари бўлган беморларда, қон кетиш учун хавф омиллари бўлмаганда ва яхши антикоагулянт назоратга эришиш мумкин бўлган ҳолларда, такрорий тромбоз учун узоқ муддатли антикоагулянт терапия кўриб чиқилиши керак. Бу, айниқса, эркакларда, посттромботик синдроми бўлган беморларда ва антифосфолипид антителалари бўлган одамларда антикоагулянтлар тўхтатилгандан кейин Д-димер даражасининг ошиши қайд этилган ҳолатларда тўғри келади.

Тромболитик терапия

Тромболитик терапия камдан-кам ҳолларда кўрсатилади. Жиддий қон кетиш хавфи, шу жумладан интракраниал қон кетиш, қон қуюқлари тўлиқ ва тез лизисининг афзалликлари билан таққосланиши керак. Ушбу турдаги даволаш қон айланишининг веноз гангренасига ва оёқ-қўлларини йўқотиш хавфига олиб келадиган массив ЧВҚТТ учун кўрсатилади. Мавжуд тромболитик препаратлар орасида тўқима плазминоген фаоллаштирувчиси, стрептокиназа ва урокиназа мавжуд.

Сўнгги йилларда тромболитик терапиянинг эндоваскуляр усуллари кенг ривожланмоқди. Катетер билан бошқариладиган тромболиз (КБТ) ЧВҚТТни тиббий терапияга қўшимча сифатида даволаш учун ишлатилиши мумкин. Антикоагулянтлар билан солиштирганда КБТ тромб ҳажмини камайтириши ва ЧВҚТТнинг қайталаниш эҳтимолини камайтириши ва шунинг учун посттромботик синдромнинг пайдо бўлишининг олдини олиши ҳақида далиллар мавжуд. Фармакомеханик КЙТ ҳозирги вақтда баъзи марказларда илиофеморал сегментдаги ўткир ЧВҚТТни даволаш учун кенг қўлланилмоқда.

КЙТ ўткир проксимал тромбози бўлган ёшлар учун узоқ умр кўриш ва нисбатан камроқ коморбид касалликлари камроқ бўлган холларда кўрсатилади. Оёқ-қўлларининг йўқолишига таҳдид соладиган тромбозларни КЙТ билан даволаш мумкин, аммо даволанишдан кейин ўлим даражаси ҳали ҳам юқори. Етарли миқдордаги рандомизацияланган назорат остида бўлган тадқиқотлар ҳозирда фақат КЙТ ва антикоагулянт терапиянинг узоқ муддатли натижаларини солиштирмоқда.

Кава фильтрлари

Кава фильтрларини ўрнатиш фақат баъзи камдан-кам ҳолларда кўрсатилади. Буларга антикоагулянтлар билан даволашга мутлақ қарши кўрсатмалар, антикоагулянтлардан кейин ҳаёт учун хавфли қон кетиш ва етарли антикоагулянт терапиянинг муваффақиясизлиги киради. Антикоагулянт терапияга мутлақ қарши кўрсатмалар - бу бош мияда қон кетиши, ошқозон-ичак трактидан қон кетиши, ретроперитонеал бўшлиқда қон кетиши, массив қон кетиши, сереброваскуляр авариялар, марказий асаб тизимининг жиддий шикастланишлари (тромботопения ва тромбоцитлар).

Хулоса

ЧВҚТТ олдини олиш мумкин бўлган ва ўлимга олиб келиши мумкин потенциал хавфли клиник ҳолат.  Касалликнинг ривожланиш эҳтимолини баҳолаш, Д-димер даражасини таҳлил қилиш ва томирларнинг ултратовуш текширувини ўз ичига олган диагностика усуллари ЧВҚТТни этарли даражада ишончлилигини текширишга имкон беради. Ушбу касалликни ривожланиш хавфи бўлган стационар ва амбулатор беморлар учун ҳам механик, ҳам фармакологик профилактика амалга оширилади. ЧВҚТТ терапиясининг мақсади тромбнинг кенгайиши, ўткир ЎЭ, такрорий тромбоз ва ўпка гипертензияси ва посттромботик синдром каби кечки асоратларнинг ривожланишини олдини олишдир.

Флеболог маслаҳатига Тошкент шаҳридаги телефон орқали ёзилинг: +99871 235-61-00

Флеболог маслаҳатига Самарқанд шаҳридаги телефон орқали ёзилинг: +99895 410-61-00